Darwinisme en Socialisme / Anton Pannekoek, 1909

Het jubileum, dat het Darwinisme viert, brengt ook de vele pogingen in herinnering, die in de halve eeuw sinds het eerste bekend worden er van gedaan zijn, uit die theorie meer inzicht in de maatschappelijke verschijnselen te halen. Enerzijds betoogden burgerlijke Darwinisten, dat deze leer den doodsteek aan alle socialistische utopieën gaf, anderzijds werd door sociaaldemokraten de verwantschap van socialisme en Darwinisme aangetoond.

Het is begrijpelijk, dat wie niet door de leer van Marx een klaar inzicht in de maatschappij-ontwikkeling had verkregen, naar de leer van Darwin greep, om enig licht en begrip in de mensen-geschiedenis te brengen. De mens was immers ook een dier. Maar het voornaamste doel was toch, de burgerlijke maatschappij tegen de socialistische aanvallen te verdedigen. En daarvoor bood het Darwinisme, oppervlakkig gezien, de prachtigste argumenten aan.

Het socialisme streeft naar gelijkheid voor allen, het streeft naar vrede, naar opheffing van de concurrentie, van de strijd om het bestaan; het wil door samenwerking overvloed brengen, zodat de strijd om het bestaan onnodig is. Het Darwinisme toont echter dat de strijd om het bestaan en de ongelijkheid de hefbomen van de vooruitgang zijn. Door de strijd om het bestaan blijven de “geschiktsten”, de “besten” alleen over, terwijl de zwakken, de ondeugdelijken te gronde gaan. Alleen de eersten planten zich voort en daardoor stijgt het geheel op steeds hogere trap. Heft men deze strijd, die tot inspanning en volmaking prikkelt, op, blijven ook de ongeschikten en zwakken in leven, dan houdt het geslacht op omhoog te stijgen en gaat wellicht weer achteruit. Er zijn Darwinistische sociologen geweest, die op dezen grond b.v. de liefdadigheid veroordeelden en het werk van de dokters, die de zwakken kunstmatig oplappen en in ’t leven houden, voor een maatschappelijk nadeel hielden; ’t beste ware naar hun idee, de armen en de zieken te laten kreperen; hardvochtig zijn was alleen in ’t belang van de maatschappelijke vooruitgang.

De grondslag van deze merkwaardige gevolgtrekkingen bestaat in het toepassen en gedachteloos gebruiken van algemene zegswijzen zonder op hun werkelijke betekenis in te gaan. Gaan wij op de werkelijke betekenis in, dan zien wij eerst, dat dezelfde ontwikkelingswetten de dierenwereld en de mensenmaatschappij beheersen.

Wat betekent het, dat een strijd om het bestaan tussen de dieren plaatsvindt en de volmaaksten, de geschiktsten het daarbij winnen? Waarmee vechten de dieren in die strijd, wat zijn hun wapens? Hun organen, hun ledematen, die hun werktuigen zijn. De hazen vechten met hun vlugge poten als loopwerktuigen, en wie het hardste lopen, winnen het. De leeuwen vechten met de scherpte hunner tanden en de kracht van hun springspieren; wie die het beste heeft, wint het. Nu kan men wel zeggen, dat het de volmaakste haas is, die het wint en de meeste kans heeft te blijven leven. Maar precieser drukt men zich uit, als men zegt, dat de haas met de volmaaktste poten het wint. Anders gezegd: die abstrakte volmaaktheid, die een dier tot de passendste in zijn soort maakt, is een volmaaktheid van zijn bijzondere organen, waarop zijn leven berust. De strijd om het bestaan is een wedstrijd van de organen, een wedstrijd van poten, ogen, tanden, klauwen; het resultaat van de wedstrijd is, dat de organen steeds volmaakter worden, steeds beter aan hun doel aangepast.